“آروماتراپی” (Aromatherapy) یا “رایحه درمانی” به یکی از علوم کهن اطلاق می شود که در آن با استفاده از عطر و بویی که از عصاره قسمت های مختلف گیاهان بدست می آورند به درمان جسمی و روحی اشخاص می پردازند. امروزه به عنوان یکی از شاخه های مهم علم پزشکی قلمداد می شود و نتیجه آن بهبودی، ایجاد آرامش، و تامین انرژی بالا در عموم افراد است.
واژه آروماتراپی از دو تک واژ آروما (aroma) به معنای عطر/ بو و تراپی (therapy) به معنای درمان/معالجه تشکیل شده است. از آنجایی که مواد اولیه تولید اسانس از گیاهان گرفته می شود، این علم در زیر شاخه گیاه درمانی قرار می گیرد و همردیف هومیوپاتی و درمان با گل می باشد.
روغن های اصلی معطر
مبنای علم رایحه درمانی را روغن های چرب معطر تشکیل می دهند. این روغن ها از عصاره ی قسمت های مختلف گیاهان –گل، برگ، ساقه، تنه، ریشه و غیره- و با استفاده از روش هایی نظیر : تقطیر، جوشاندن، فشردن، و حل کردن بدست می آیند؛ بسیار غلیظ بوده، دارای بوی قوی می باشند، تا حدی فرار هستند و اصولاً به تنهایی مورد استفاده قرار نمی گیرند. برای رقیق کردن این روغن ها می بایست آنها را با موادی نظیر الکل، استر، آلدهید، کتون، و تروپن ها مخلوط کرد.
بسیاری از افراد بدون اینکه خودشان هم متوجه باشند در زندگی روزمره به وفور از این روغن های اصلی استفاده می کنند. از آنجاییکه بسیاری از این روغن ها حاوی خاصیت ضد قارچی، ضد ویروسی، و ضد عفونی کنندگی هستند در مواد شوینده خانگی، پاک کننده ها، مواد آرایشی و بهداشتی، محصولات مراقبت از پوست و مو، خمیر دندانها، دهان شویه ها، و سایر مواد بهداشتی دیگر مورد استفاده قرار می گیرند.
اسانس های معطر نه تنها بر روی حالات جسمانی تاثیر می گذارند بلکه بر روی حالات روحی و روانی انسانها نیز تاثیر گذار واقع می شوند. از طرق مختلف (حس بویایی، لامسه، چشایی و…) وارد بدن شده و تغییراتی را بر روی سیستم عصبی ایجاد می کنند.
اخیراً پژوهشگران به این نتیجه دست پیدا کرده اند که رایحه های مختلف دارای خواص درمانی متفاوتی می باشند، مقدار وسیعی از خواص دارویی را شامل می شوند و تاثیرات متعددی بر روی بدن می گذارند. به منظور استعمال می توانید اسانس مورد نظر را بو کنید، روی پوست ماساژ دهید، در هوا اسپری کنید، درون آب وان حمام بریزید یا انواع خوراکی آن را مورد استفاده قرار دهید. سریع ترین تکنیک جذب اسانس “استنشاق” است. با این کار تاثیرات اسانس معطر از دو راه دریافت می شود: روغن از طریق دستگاه تنفسی وارد بدن می شود، و از سوی دیگر توسط حس بویایی تجزیه و تحلیل شده و پیغام ها به مغز انتقال پیدا می کنند.
نتایج تحقیقات دانشمندان حاکی از آن است که رایحه درمانی توانایی آنرا دارد که در موارد زیر به افراد کمک کند:
افسردگی
آروماتراپی می تواند به بیمارانی که از افسردگی رنج می برند کمک کند. همانطور که می دانید مرکز احساسی بدن در مغز واقع شده و ارتباط تنگاتنگی با حس بویایی دارد. محققان بر این باورند که استفاده از رایحه درمانی سبب تحریک سیستم اندوکرین (غدد مترشحه داخلی) و مکانیزم قسمت های حاشیه ای مغز می شود.
افراد افسرده از نظر احساسی کم توان هستند و ایجاد تغییر برایشان امر دشواری محسوب می شود. البته آروماتراپی افسردگی را درمان نمی کند، بلکه از نظر احساسی حالات ذهنی خاصی را در فرد ایجاد می کند و تاثیرات مثبتی را در مغز ایجاد می نماید که به واسطه آن از تنش ها کاسته شده و حال عمومی فرد تعدیل می گردد.
آکنه
برای سالیان دراز است که رایحه درمانی به عنوان یکی از شیوه های موثر درمان طبیعی آکنه و جوش صورت و کمر شناخته می شود. از میان تمام گیاهان، درخت چای از جمله بهترین درمانها برای آکنه به شمار می رود. از میان سایر گیاهان اسانس اسطوخودوس نیز مفید است.
در سال ۱۹۹۰ طی تحقیقی که نتایج آن در ژورنال پزشکی استرالیا به چاپ و انتشار رسید از روغن برگ چای و پروکسید بنزویل چند نوع لوسیون و ژل درست کردند و در اختیار بیماران قرار دادند. پس از اتمام دوره درمان کلیه لکه های موجود بر روی صورت این افراد از بین رفت. استفاده از اسانس چای تقریباً هیچ گونه اثرات جانبی در بر ندارد اما در مقایسه با بنزویل باید زمان بیشتری از آن مصرف کرد تا نتیجه دلخواه حاصل شود. به خاطر داشته باشید که درمان آکنه همیشه مستلزم سپری شدن زمان مقتضی است حال چه بخواهید با اتکا به رایحه درمانی آنرا معالجه کنید چه با استفاده از داروهای شیمیایی.
بیماری های باکتریایی
تحقیقات نشان می دهند که رایحه درمانی توانایی متوقف ساختن زنجیره های وسیعی از انواع باکتری ها را دارد. عامل ایجاد آکنه و جوش های صورت هم عمدتاً باکتری است. باکتری عامل ایجاد آکنه به طور اختصاصی “فارنسول” نام دارد که رشد و تکثیر آن با اتکا به رایحه درمانی متوقف می گردد.
سایر اسانس های موجود که در مبارزه با باکتری ها مفید هستند به شرح زیر می باشند:
یاسمن – اسانس Jasminum officinale
اسطوخودوس – اسانس Lavendula agustifolia
درخت مر – اسانس Commiphora myrrha
صمغ چوب صندل – اسانس Santalum album
پالما رزا – اسانس Cymbopogon martini
نارسایی جنسی
مشکلات جنسی نظیر ناتوانی در نعوذ، ناباروری، کاهش شهوت جنسی، و یا سرد مزاجی عموماً به دلیل اختلالات روان شناسی و وجود استرس ایجاد می شوند و در نهایت باعث بروز برخی رفتارهای ناخوشایند در افراد شده و زندگی را برایشان دشوار می سازند.
مشکلات مربوط به شهوت جنسی مانند سرد مزاجی و ناتوانی در رسیدن به اوج لذت جنسی (Anorgasmia) ناتوانی در نعوذ و انزال زودرس می توانند به دلیل احساسات منفی و ناامید کننده ایجاد شوند که در آخر منجر به از بین رفتن میل جنسی می شوند. زمانیکه مشکلات احساسی از میان می روند معمولاً حس جنسی نیز به مرور زمان به حالت طبیعی باز می گردد. در این شرایط بالا بردن میزان پیش نوازی و تغییر وضیعت سکس می تواند به شرکای جنسی کمک کند.
واژینیسم یا گرفتگی عضلات مهبل که نوعی اسپاسم غیر ارادی در ماهیچه های واژن می باشد معمولاً به دلیل تنش و استرس شدید بوجود می آید. استرس همچنین می تواند سبب بروز اختلال در چرخه قاعدگی شده و آنرا نامنظم کند.
در کلیه موارد فوق با استفاده از آروماتراپی می توانید مشکلات خود را حل کنید. این بار بهتر است که از ماساژ و حمام رایحه کمک بگیرید. برخی اسانس های مخصوص وجود دارند که از طریق پوست جذب شده، وارد جریان خون می شوند، شریان های خونی را باز کرده و فشار خون را بالا می برند و در نتیجه فرد قادر می شود که ارتباط جنسی موفق تری را برقرار نماید. علاوه بر این انجام این کار هر دوی شما را ریلکس کرده و راه گفتگوی دوجانبه را نیز باز می کند.
از سوی دیگر این امکان وجود دارد که ناتوانی جنسی بر اثر کاهش انرژی ذخیره شده در بدن پدید آید. اسانس های معطری که محرک بوده و انرژی افراد را افزایش می دهند عبارتند از: یاسمن، نعنای هندی، صمغ چوب صندل، رز، کندر، بابونه، مر، دارچین، فلفل سیاه، و سدر. استنشاق روغن گیاهان فوق تعادل را به زندگی جنسی شما باز می گرداند.
سرماخوردگی، آنفلونزا، سینوزیت
گرفتگی سینوس ها
زمستان فصل سرماخوردگی و آنفلونزاست. بینی کیپ می شود و آدم حاضر است هر کاری انجام دهد تا بتواند یک نفس راحت بکشد. برای از بین بردن گرفتگی بینی داروهای شیمیایی زیادی روی پیشخوان همه آشپزخانه ها وجود دارد، اما اگر افراد بدانند که گزینه های سالم تری هم هستند که می توانند مشکل آنها را حل کنند مطمئناً آنها را انتخاب می کنند. از جمله بهترین گزینه ها برای تخلیه کردن سینوس ها قرار گرفتن در معرض بخار روغن های معطر است. گردش خون به دلیل استنشاق بخار گرم روغن های معطر تسریع می یابد، خلط نرم شده، و به راحتی از بینی خارج می شود.
به این منظور مقداری اکالیپتوس به آب در حال جوشیدن اضافه کنید، آنوقت خودتان متوجه خواص بی نظیر آن خواهید شد. اکالیپتوس در زمره گیاهان همیشه سبز قرار دارد و دارای برگ های باریک و کشیده ای می باشد که روی آن را پودر شیره ای مانند سفید رنگی پوشانده است. روغن آن از طریق تقطیر برگ و شاخه ها بدست می آید و دارای خاصیت تسکین دهنده، ضد عفونی کننده، و ضد ویروسی می باشد. عصاره این گیاه برای باکتری هایی که عامل ایجاد سرماخوردگی و سینوزیت هستند حکم سم را دارد. در ضمن شادی آور است و احساس تازگی در فرد ایجاد کرده و به ذهن و جسم او نیرو می بخشد. همچنین به بهبود سر دردهای خفیف و رفع خستگی نیز کمک می کند و بوی جنگلی شیرین و تندی دارد. به احتمال زیاد باید ماهیت آنرا از آدامس هایی که با این طعم درست می شوند به خاطر داشته باشید.
یکی دیگر از رایحه هایی که خاصیت درمانی دارد نعنای بیابانی است و در رنگ های سبز و سیاه یافت می شود. اسانس آن کمرنگ بوده و خیلی غلیظ نیست اما حتماً باید با اسیدهای چرب دیگر ترکیب شود، خواصی مشابه اکالیپتوس دارد و بخور آن به درمان سرماخوردگی کمک میکند.
بخور رزماری یا اکلیل کوهی هم به تسریع روند بهبود سرماخوردگی کمک میکند. رزماری یک گیاه پر بوته است که برگ های نقره فام دارد و بسیاری در پخت و پز نیز از آن استفاده می کنند. خاصیت ضد درد، گند زدا، محرک و ضد میکروبی دارد.
روش بخور دادن با استفاده از روغن های معطر
یک ظرف نسبتاً بزرگ را پر از آب کنید، آنرا روی حرارت قرار داده اجازه دهید به جوش بیاید. سپس به ازای هر ۶ فنجان آب ۷ – ۵ قطره از عصاره گیاه مورد نظر را درون آن بریزید. سر خود را بالای ظرف نگه دارید و روی سرتان یک حوله بیندازید. سپس چشم هایتان را ببندید و نفس های آرام و عمیق بکشید. بمدت ۱۵ دقیقه به این کار ادامه دهید. فقط مراقب باشید که سرتان را بیش از اندازه به آب در حال جوش نزدیک نکنید. اگر می خواهید در حمام این کار را انجام دهید می توانید ۱۰ – ۱۵ قطره از اسانس معطر را داخل آب وان بریزید. بخار موجود در حمام، هم به روان شدن آب بینی تان کمک می کند و هم بدنتان را آرام می کند.
نکات ایمنی
برای اثر بخشی بیشتر و حفظ ایمنی یک سری نکات وجود دارد که می بایست در حین بخور دادن به خاطر بسپارید:
– لازم نیست این کار را بیش از ۱۵ دقیقه انجام دهید.
– بیش از اندازه از اسانس استفاده نکنید.
– بهتر است افرادی که از ناراحتی های قلبی رنج می برند و همچنین خانم های باردار این کار را انجام ندهند.
– انجام این کار به بیمارانی که دارای صرع هستند و قشر خردسال توصیه نمی شود.
تقویت حافظه و افزایش تمرکز
برخی بوهای خاص هستند که در مواردی نظیر یادآوری، تمرکز و هشیاری به افراد کمک می کنند. یک بوی خاص می تواند خاطرات یک روز خوش، یک انسان یا یک واقعه را برای شما زنده کند. برای من بوی لوسیون های ضد آفتاب خاطرات کنار دریا و ساحل و روزهای گرم تابستان را زنده می کند.
حافظه و رایحه
آیا بوی خاصی وجود دارد که بتواند حافظه را تقویت کند؟ در یک ارزیابی شناختی شرکت کنندگان به سه گروه تقسیم شدند. گروه اول در معرض افشانه اسطوخودوس که تاثر “آرام بخش” دارد قرار گرفتند. گروه دوم در معرض رزماری که اثر “محرک” دارد و گروه آخر هم در معرض هیچ بویی قرار نگرفتند. نتایج آزمایش به قرار زیر بود:
در مقایسه با گروه سوم، ظرفیت حافظه گروه اول کاهش پیدا کرد، و عملکرد حافظه گروه دوم افزایش یافت.
علاوه بر این باید اشاره ای هم به گل مریم داشته باشیم. گل مریم از قدیم به عنوان عامل اثرگذار بر روی تقویت حافظه به شمار می رفته و اخیراً به فرم کپسول های اسانسی در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.
تمرکز و هشیاری ذهنی
به نظر می رسد برخی از اسانس هایی که بوی تندی دارند، مانند: نعناع و اکالیپتوس خستگی و بیحالی را از بین می برند. بنابراین بیراه نیست اگر بگوییم که برخی از این اسانس ها توانایی تقویت تمرکز و ارتقای هشیاری را دارند.
در آزمایش علمی که در بالا به آن اشاره داشتیم، کسانیکه در معرض افشانه اسطوخودوس قرار گرفته بودند در مقایسه با افرادیکه در معرض رزماری بودند، میزان هشیاری پایینتری از خود نشان دادند. این امر همچنین مهر تائیدی بر این نظریه است که رایحه اسطوخودوس آرام بخش و رزماری محرک و نیرو بخش است.
خستگی و استرس
در یک تحقیق تعدادی از کارمندانی که برنامه کاری بسیار فشرده ای داشتند را در معرض بوی نعناع، اسطوخودوس، و رازیانه قرار دادند. جریان ماده مخاطی مغز این افراد در طول تمام مدت شیفت کاری بدون تغییر باقی ماند. این در حالی بود که بقیه کارمندان پس از مدتی احساس خستگی کرده و سرعت گردش ماده مغزی آنها کاهش پیدا کرد.
بی خوابی و اضطراب
یکی از اصلی ترین دلایل بی خوابی وجود اضطراب و استرس است. در طول دهه های متمادی ثابت شده که بسیاری از اسانس ها توانایی بی نظیری در تسکین و کاهش اضطراب دارند.
لیست اسانس هایی که عموماً در ایجاد آرامش، تمدد اعصاب، و متعادل ساختن حالات مفید بوده و محرک نیستند عبارت است از:
اطلسی
راوید
شمعدانی
اسطوخودوس
نارنگی
رز
گل درخت ایلنگ
مرزنگوش
هل
تا کنون از بوی این گیاهان به جای مسکن استفاده شد و دیده شده که تاثیر آنها کمتر از قرص های مسکن نیست.
افزایش میزان صبر و تحمل
در گذشته زمانیکه داروی بیهوشی وجود نداشت، طبیبان برای بی حس کردن بیماران از گیاهان معطر استفاده می کردند. همچنین در آزمایشی که اخیراً صورت گرفت محققان بوی نارنج و پرتغال را در فضای یک اتاق انتظار منتشر کردند و نتیجه این شد که افرادی که در سالن بودند بدون هیچ اعتراضی ساعت ها منتظر ماندند. در آزمایش های مختلف مشخص شده که خانم ها در صورت استنشاق بوی مرکبات نظیر پرتقال، نارنج، نارنگی و لیمو استرس کمتری را تجربه کرده و در عین حال شکیبایی بیشتری پیدا می کنند.
فرو نشاندن خشم
در مواقع عصبانیت چند نفس عمیق به همراه فرو بردن رایحه ای خوش می تواند حالات درونی شما را به سرعت تغییردهد. به این منظور می توانید مقداری از اسانس مورد نظر را روی یک دستمال ریخته و بو کنید.
رویهم رفته می توان اظهار داشت که آروماتراپی یکی از قدیمی ترین تکنیک های درمانی است که قدمت آن به پنج هزار سال می رسد. مواردی که در بالا به آنها اشاره شد تنها گوشه ای از خواص رایحه درمانی در رفع اختلالات مختلف است که با پیشرفت علم و تکنولوژی دانشمندان هر روزه به فواید بیشتری در این مبحث دست پیدا می کنند.
