خاکشی که با نام خاکشیر شناخته می‌شود، گیاهی یک و دوساله، از تیره شب بو است که حدود هشتاد سانتیمتر ارتفاع دارد. قسمت پایین گیاه دارای پوششی از کرک و بخشهای بالایی، بدون کرک بوده و در بعضی موارد، تمام گیاه بدون کرک است.
برگ‌های آن بریدگی عمیق دارد و دو یا سه بار تقسیم شده است. گل‌های آن زرد رنگ می‌باشند. میوه آن خورجینی، به طول پانزده تا سی و پنج میلیمتر و عرض یک میلیمتر است که در داخل غلاف خورجین، دانه‌ها قرار دارند. دانههای آن ریز، کمی دراز و مایلبهقرمز یا قرمز تیره است. این گیاه بهصورت خودرو، در باغ‌ها و صحراها می‌روید.
طبیعت دانه خاکشیر گرم و تَر است.
خواص درمانی خاکشیر :
تببُر است. برای التهاب پوستی مانند کهیر موثر بوده، و برای رفع برخی مشکلات معده و سنگ کلیه مفید است، باز کننده گرفتگی صدا و اشتهاآور نیز می‌باشد. از بین برنده اخلاط ریه است، و خون را صاف می‌کند.
راههای مصرف خاکشیر :
–آن را با شیر مخلوط و با عسل شیرین کرده و بخورید. برای باز شدن رنگ چهره مفید است. اگر ده روز، هر روز خاکشیر را با شیر تازه بخورید، باعث چاقی شده و ناراحتیهای بلغمی را برطرف می‌کند.
-آن را شسته، با گلاب یا آب خالص خوب بجوشانید تا شکفته شود و بخورید. این کار به خروج محتویات معده و پاکسازی دستگاه گوارش فوقانی کمک می‌کند « اثر قیآور »؛ که در موارد مسمومیت میتواند مفید واقع شود.
-بیست گرم از خاکشیر را بهصورت خشک، در دهان ریخته و بدون آب، کم کم با بزاق دهان تَر کنید و بلع نمایید. اسهال و دل پیچه را درمان می‌کند.
-با آب سرد و کمی قند، آن را مخلوط کرده و بخورید. درد معده و سرگیجه را درمان می‌کند.
-خاکشیر را تمیز کرده، در ظرفی بریزید و روی آن یخ بمالید تا رنگش روشن شود و بسیار خنک گردد، بعد مقداری سکنجبین با آن مخلوط کرده بخورید. غلیان صفرا، خشک شدن دهان و عطش حاصل از گرما، سردرد و کهیر را درمان می‌کند.
-آن را بجوشانید و آب و دانه را با هم میل کنید. برای کاهش شدت بیماریزایی سرخجه، سرخک، آبله و مخملک مفید است. هنگام یبوست نیز، مصرف این جوشانده با نبات، برای اطفال بسیار مفید است.
-دم کرده برگ خاکشیر، قابض است و در رفع بیماری ناشی از کمبود ویتامین سی، کمک می‌کند.
-توجه کنید که در برخی مزاجها و در بعضی اشخاص سردرد ایجاد می‌کند، این افراد باید آن را با کتیرا مصرف کنند.
برگرفته از کتاب گیاهان دارویی، تألیف احمد حاجی شریفی
