هیرسوتیسم یا پُرمویی در زنان واژه‌ای است که برای موهای زائد صورت و بدن خانم‌ها استفاده می‌شود. هیرسوتیسم به الگوی رشد موهای مردانه مثل نواحی مربوط به سبیل و ریش یا رشد بیش از حد مو در دست‌ها و پاها اشاره دارد. ممکن است در ناحیه سینه یا کشاله ران تا شکم و ران‌ها نیز موی زائد رشد کند. اینکه چه وضعیتی رشد موی طبیعی یا زائد برای زنان در نظر گرفته شود به فرهنگ و نژاد بستگی دارد.
چرا هیرسوتیسم پُرمویی در زنان اهمیت دارد؟
هیرسوتیسم بیماری نیست و ندرتاً به علت یک بیماری جدی ایجاد می‌شود. متاسفانه در جامعه ما، رشد موی زائد غیرطبیعی است و این مسئله ممکن است موجب بروز ناراحتی و خجالت در افراد شود حداقل ۲۵ درصد از زنان میانسال، دچار موی ناخواسته در صورت می‌شوند و بسیاری از آنها از راه‌های درمان آن آگاه نیستند. در برخی موارد، هیرسوتیسم می‌تواند در نتیجه یک اختلال جسمی ایجاد شود که می‌توان با بررسی سابقه پزشکی فرد و برخی آزمایشات ساده خون آن را تشخیص داد.
رشد طبیعی مو به چه رشدی گفته می‌شود؟
بدن به طور کامل از مو پوشیده شده است،به جز لب‌ها، کف دستان و کف پا. تعداد فولیکول‌های مو قبل از تولد تعیین می‌شود و به عوامل ژنتیکی بستگی دارد. دو نوع مو وجود دارد:
موهای ترمینال که ضخیم‌تر هستند مثل موهای ابرو و سر
موهای ویلوس که نرم و نازک هستند. این موها زمانیکه تحت آندروژن (هورمون مردانه) قرار گیرند به موی ترمینال تبدیل می‌شوند.
زنان نیز به همان تعداد مردان روی صورت و بدن خود مو دارند. هورمون مردانه، تستوسترون، باعث می‌شود موهای بدن ضخیم‌تر، تیره‌تر و بلند‌تر شود و به همین دلیل بیشتر به چشم می‌آیند. همه زنان مقدار کمی تستوسترون تولید می‌کنند و مقدار کم از این هورمون مردانه باعث می‌شود موهای ترمینال در قسمت‌های شرمگاهی، زیربغل، و دور دایره قهوه‌ای رنگ نوک سینه رشد پیدا کند. این مسئله کاملاً طبیعی است و در سنین بلوغ ایجاد می‌شود. وقتی میزان هورمون مردانه در بدن زنان بیشتر باشد، موهای ترمینال ممکن است روی سرشانه‌ها، کمر و بالای شکم هم رشد کنند. میزان موی ترمینال با بالا رفتن سن در زنان افزایش می‌یابد.
چه چیز موجب هیرسوتیسم یا پُرمویی در زنان می‌شود؟
هیرسوتیسم در زنانی که دچار هیرسوتیسم خفیف هستند و پریود منظم دارند ندرتاً درنتیجه یک مشکل جسمی حاد ایجاد می‌شود. درصورت حاد بودن هیرسوتیسم و همراه بودن آن با قاعدگی نامنظم یا هر علامت دیگری که نشاندهنده بالا رفتن هورمون مردانه باشد، مثل کچلی یا بم شدن صدا، ممکن است یک مشکل جسمی علت باشد.
۱-ارثی/خانوادگی
در اکثریت قریب به اتفاق زنان، هیرسوتیسم یا پُرمویی در زنان ارثی است و ممکن است در سایر زنان خانواده نیز دیده شود. مقدار هورمون مردانه تستوسترون در این زنان به میزان طبیعی است. مشکل این است که موها به آن مقدار کم هورمون مردانه حساس‌تر هستند و درنتیجه سریعتر و ضخیم‌تر رشد می‌کنند. افزایش رشد مو معمولاً ابتدا در اواخر نوجوانی مشاهده می‌شود و تدریجاً با بالا رفتن سن جدی‌تر می‌شود.
۲-نژادی
همانطور که در زنان مو مشکی مثل کشورهای مدیترانه‌ای دیده می‌شود.
۳-سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
این یک علت متداول از هیرسوتیسم یا پُرمویی در زنان است و ممکن است با مشکلات دیگری مثل جوش، پریود نامنظم، ناباروری و چاقی نیز همراه باشد. زنان مبتلا به این سندرم، در سنین بالاتر بیشتر در معرض ابتلا به دیابت و بیماری قلبی قرار دارند. این وضعیت معمولاً در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود اما علائم آن معمولاً از سنین نوجوانی آشکار می‌شود. آزمایش خون می‌تواند عدم توازن بین برخی هورمون‌ها را به‌خوبی نشان دهد.
۴-داروها
مثل:
· فنیتوئین (اِپانوتین) که در صرع استفاده می‌شوند
· سیکلوسپورین که پس پیوند کلیه و در التهاب مفاصل استفاده می‌شود
· داروهای بدنسازی مثل استیروئیدهای آنابولیک
· ماینوکسیدیل که برای فشارخون بالا و درمان کچلی استفاده می‌شود
۵-تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه
همه زنان مقدار کمی آندروژن (هورمون مردانه) در غده آدرنال، تخمدان و بافت‌های چربی و عضلانی خود تولید می‌کنند. اگر یکی یا چند مورد از این نواحی تولید بیشتری داشته باشند، هیرسوتیسم یا پُرمویی در زنان ایجاد می‌شود. خانم‌ها ممکن است بعنوان تنها نشانه یک بیماری یا بعنوان نشانه ویریلیسم (مقدار زیاد هورمون مردانه) به هیرسوتیسم مبتلا شوند. بااینکه این مشکل نادر است اما ممکن است درنتیجه یک مشکل حاد در تخمدان یا غده آدرنال اتفاق بیفتد. آزمایش خون و اسکن شکم می‌تواند به تشخیص این مشکل کمک کند.
۶-هیپرپلازی آدرنال مادرزادی
در تعداد کمی از زنان، هیرسوتیسم ممکن است بخاطر مشکل در ساخت کورتیزول (استیروئید طبیعی بدن) در غده آدرنال ایجاد می‌شود. درنتیجه تلاش بدن برای غلبه بر این مشکل، غده آدرنال تولید هورمون مردانه خود را افزایش می‌دهد.این وضعیت هیپرپلازی آدرنال مادرزادی نامیده می‌شود و ارثی است. این مشکل معولاً تا سال‌های پایانی نوجوانی یا در بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود. درمان آن موجود است و شامل جایگزین کردن کمبود کورتیزول تولید شدن توسط بدن با قرص‌های استیروئید می‌شود.
چه کسانی باید به پزشک مراجعه کنند؟
هر زنی که برای کنترل موی صورت یا بدن خود بااستفاده از روش‌های آرایشی مشکل دارد باید با یک متخصص داخلی مشورت کرده تا او را به یک متخصص غدد معرفی کند. متخصص غدد می‌تواند تشخیصات لازم را انجام داده و روش‌های درمانی را در اختیار او قرار دهد.
چه آزمایشاتی لازم است؟
برای ارزیابی سطح هورمون زنانه و مردانه می‌توان آزماش خون انجام داد. این آزمایش زمان مراجعه به متخصص داخلی قابل انجام است. معمولاً به آزمایشات هورمونی تخصصی‌تری نیز نیاز است. سونوگرافی تخمدان‌ها و سی‌تی‌اسکن غده آدرنال نیز ممکن است برای برخی بیماران لازم باشد.
چه درمان‌های موجود است؟
۱-درمان‌های آرایشی
· دکلره کردن موهای زائد می‌تواند آنها را کمتر نشان دهد
· کرم‌های موبَر
· تراشیدن موها: برخلاف باور عموم تراشیدن مو باعث زیاد شدن یا ضخیم شدن آن نمی‌شود. موتراش‌های برقی بهتر از انواع معمولی آن است و احتمال آسیب رسیدن به پوست را نیز کمتر می‌کند.
· اپیلاسیون با واکس موها را از ریشه بیرون می‌کشد و باید مرتب تکرار شود.
· دستگاه‌های اپیلیدی
· الکترولیز می‌تواند موجب از بین رفتن دائمی موها شود اما زمان زیادی می‌برد و هر قسمت کوچک باید چند هفته یکبار درمان شود. الکترولیز روشی گران می‌باشد.
· لیزردرمانی برای از بردن موهای صورت در برخی از انواع مو مفید است.
۲-درمان‌های پزشکی
قرص می‌تواند رشد مو را کندتر کند تا موها نازک‌تر شده و کمتر به چشم بیایند. مصرف این قرص‌ها معمولا ۱۲ ماه طول می‌کشد و تغییر شگرفی در رشد موهای فرد ایجاد کرده و مصرف آنها باید سال‌ها ادامه پیدا کند. در اکثر موارد، هیرسوتیسم با قطع مصرف این قرص‌ها دوباره برمی‌گردد.
- دیانت (Dianette). حاوی استروژن (هورمون زنانه) و دوز کمی از سیپروترون (که عملکرد ضد هورمون مردانه دارد) است. این دارو ممکن است برای همه مناسب نباشئ، مخصوصاً زنان مسن. عوارض‌جانبی آن شامل خونریزی بین دوره‌های قاعدگی، حساس شدن سینه‌ها، حالت‌تهوع و سردرد، مخصوصاً در ماه‌های اول استفاده می‌باشد.
- سیپروترون (Cyproterone) که یک آنتی-آندروژن است. آنتی‌آندروژن‌ها ضد هورمون‌های مردانه عمل می‌کنند. لازم است که در حین و تا ۶ ماه پس از درمان با آنتی‌آندروژن‌ها، جلوگیری از بارداری انجام شود چون ممکن است به جنین آسیب برسانند (ممکن است باعث شوند که جنین دختر، پسر دیده شود). سیتروپرون باید همراه با قرص ضدبارداری استفاده شود. اکنون سیتروپرون با دوزی به مراتب بالاتر از آنچه که در دیانت موجود است در دسترس می‌باشد. عیب اصلی آن این است که دوز بالای آن موجب ایجاد عوارض‌جانبی مثل افزایش وزن، افسردگی و از دست رفتن میل جنسی می‌شود. ازاینرو دوز بالا باید فقط در موارد هیرسوتیسم متوسط تا حاد مورد استفاده قرار گیرد.
- اسپیرونولاکتون (Spironolactone) یک ادرارآور ضعیف است که فعالیت آنتی‌آندروژن دارد. مثل سیپروترون، این دارو هم باید به همراه قرص ضدبارداری مورد استفاده قرار گیرد. عوارض جانبی آن شامل حساس شدن سینه‌ها و پریود نامنظم می‌باشد.
- متفورمین (Metformin). این دارو معمولاً برای درمان دیابت مورد استفاده قرار می‌گیردو در سال‌های اخیر، مشخص شده است که این دارو برای زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند و مشکلات کتابولیک مشابهی با دیابتی‌ها دارند و احتمال بیشتری وجود دارد که بعدها به دیابت مبتلا شوند، نیز فایده‌بخش بوده است. عوارض جانبی اصلی آن حالت‌تهوع، دل‌پیچه، نفخ شکم و یبوست می‌باشد. تاثیر آن در درمان هیرسوتیسم هنوز در حال ارزیابی است.
- کرم وانیکا (اِفلورنیتین) (VaniqaO Cream) که روزانه دو مرتبه مورد استفاده قرار می‌گیرد و رشد موهای صورت را با جلوگیری از یک آنزیم اصلی در رشد مو، کاهش می‌دهد. گفته می‌شود که این کرم رشد مو را در ۷۰ درصد از خانم‌ها کندتر می‌کند.