چگونه هوش اخلاقی کودکان را تقویت کنیم؟

تربیت رفتارهای اخلاقی، از اهمیت زیادی برای موفقیت کودکان و نوجوانان در زندگی خانوادگی، شغلی و سلامت روان آینده آنان برخوردار است.

از این رو، توجه به تقویت هوش اخلاقی در سال‌‌‏های اخیر مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است؛ مقوله‌‌‏ای که می‌‌‏بایست روز‌‌‏به‌‌‏روز بیشتر مورد توجه مربیان و والدین قرار گیرد، در غیر این صورت انسانهایی تربیت خواهند یافت که فقط به موفقیت شغلی یا تحصیلی می‌‌‏اندیشند، ولی شیوه زندگی سالم و شاد و غنی را نخواهند شناخت.

به او بفهمانید بچه‌‌‏هایی که ویژگی‌‌‏هایی همچون مهربانی، کمک به دیگران، صداقت و راستگویی و بردباری را از خود نشان بدهند، برای دوستی مناسب‌‌‏ترند؛ بدین طریق می‌‌‏توانید برای او یک معیار درست انتخاب دوست را بجای گذارید.

در این جا، چند نکته پرورش این هوش را معرفی می‌‌‏کنیم :

جلوی کودکان خردسال خود درباره او صحبت نکنید:

این درست نیست. مثلا می‌‌‏گویند : خیلی کم خوابه‌‌….شلوغ زیاد می‌‌‏کنه…گاهی اوقات حسابی از دستش بهم می‌‌‏ریزم…. این کار، علاوه بر منتقل شدن حس منفی با آگاهی تدریجی کودک از آنچه مادرش در باره او می‌‌‏گوید، نتیجه‌‌‏ای منفی در پی خواهد داشت و به رابطه شما و کودک و عزت نفس و خود پنداره او آسیب می‌‌‏رساند. شما می‌‌‏توانید بگویید : امروز کمی کمتر خوابیدم…فکر می‌‌‏کنم دخترم هم همینطور کمتر خوابید… اوقات سختی را هر دو داشتیم ولی می‌‌‏تونیم از عهده‌‌‏اش بر بیاییم.

 هر  شب از او یک سوال در مورد انجام کاری خوب بپرسید:

می‌‌‏توانید بپرسید : امروز چه کار خوبی انجام دادی؟  برای کمک به او در تفکر و یافتن و تشخیص کارهای خوب، از کار خوبی که خودتان انجام داده‌‌‏اید مثال بزنید … گاهی نیز می‌‌‏توانید به عنوان نشانه برای یادآوری، چند کار خوب او را در روز به او یادآوری کنید و سپس از او بخواهید کار دیگری مثال بزند.

به آنان کمک کنیم دوستان خوبی بگیرند

از کودکی او را تشویق کنید دوستانی بگیرد که ویژگی‌‌‏های خوب اخلاقی از خودشان نشان می‌‌‏دهند نه اینکه با بچه‌‌‏هایی که صرفا در زمینه تحصیلی یا موقعیت اجتماعی موفقیت داشته و ثروت‌‌‏مند هستند دوست شود. به او بفهمانید بچه‌‌‏هایی که ویژگی‌‌‏هایی همچون مهربانی، کمک به دیگران، صداقت و راستگویی و بردباری را از خود نشان بدهند، برای دوستی مناسب‌‌‏ترند؛ بدین طریق می‌‌‏توانید برای او یک معیار درست انتخاب دوست را بجای گذارید.

 آموزش صبر به کودکان

 می‌‌‏توانید بدون اینکه جمله نادرست تو اصلا صبر نداری، را بکار ببرید، هرگاه درخواست فوری داشت و برای شما امکان پذیر نبود، آن را فورا پاسخ ندهید، متناسب سن او با کمی تاخیر پاسخ دهید. مثلا : دارم غذاتو آماده می‌‌‏کنم و می‌‌‏دونم گرسنه هستی، تا ۵ بشماری غذات آماده می‌‌‏شه…

در مهمانی‌‌‏ها که هیچ چیز در اختیار شما نیست و کودک باید بیشتر صبر کند تا به چیزهای مورد علاقه و یا نیازش برسد، از قبل او را آماده کنید. مثلا قبل از مهمانی بگویید : اونجا همه چیز دست میزبانه و من شاید نتونم مثل خونه بهت برسم پس ما آماده هستیم با بقیه مهمانها غذا بخوریم و پذیرایی بشیم.

عذرخواهی را به کودک بیاموزیم

اگرکودک به کودکی دیگر ناخواسته آسیبی رسانده یا حرف بدی زده است، ابتدا شما از خانواده عذرخواهی کنید و از کودکتان نیز بخواهید تا از کودک عذرخواهی کند و سپس اگر  باعث خسارتی شده است حتما آن را جبران کند.

هرگز قسم نخورید و از کودک نیز همین انتظار را داشته باشید.

در غیر این صورت، کودک شما نیز می‌‌‏آموزد با قسم حرف بزند که کار درستی نیست. می‌‌‏توانید بجای تهدید همراه با قسم، بگویید : تو اجازه نداری این کار را انجام بدی، و گرنه اجازه تلویزیون تماشا کردن نداری.

وقتی نوجوان شما با بی‌‌‏احترامی صحبت می‌‌‏کند با او بحث را ادامه ندهید و بگویید چون الان خارج از ادب صحبت می‌‌‏کند بهتر است در فرصت دیگری با هم صحبت کنند و وقتی او آرام شد ابتدا دلیل ناراحتی‌‌‏اش را بپرسید و به او گوش کنید و بعد به او بگویید که انتظار رعایت ادب در گفتگو را از او دارید سپس در  مورد مشکلش نظرتان را بگویید.

از نوپایی به کودکان خود بیاموزید صاف بنشینند و زمانی در روز را به مدیتیشن با آنان اختصاص دهید؛ در محلی آرام در خانه و با زیر انداز نرمی همگی برای چند دقیقه بنشینید، صاف بنشینید و پاها به شکل چهار زانو و درصورت امکان نشستن به صورت لوتوس یعنی پاها به شکل ضربدر روی هم قرار گرفته و با تنفس صحیح و عمیق شکمی، شکلی از مراقبه را بهشان بیاموزید. به عنوان مثال بگویید چشمانشان را ببندند و سعی کنند به موسیقی آرامی که گذاشتید گوش کنند و تلاش کنند به چیزهای بد فکر نکنند …. بعد از مراقبه می‌‌‏توانید از تجاربشان بپرسید. به این صورت به سلامت جسم و ذهن آنان کمک فراوانی کرده‌‌‏اید.

اگر می‌‌‏خواهید کودکتان از کلمه لطفا استفاده کند خودتان نیز این کلمه را مرتبا بکار ببرید. اگر می‌‌‏خواهید کودکتان بلند حرف نزند و فریاد نکشد، خودتان نیز شمرده شمرده و با صدای معمولی و آرام صحبت کنید.

وقتی به کودک‌‌‏تان می‌‌‏گویید چرا خواهر یا برادرش را دوست ندارد در واقع به او دارید می‌‌‏قبولانید که واقعا خواهر یا برادرش را دوست ندارد و او باور می‌‌‏آورد. شما باید بجای برچسب احساسی به او، روی رفتارش تاکید کنید. مثلا بگویید این رفتار تو با خواهر یا برادرت درست نبود و همیشه این را بیان کنید که آنها همدیگر را دوست دارند.

‍ وقتی بچه‌‌‏ها کتک می‌‌‏خورند یا توهین می‌‌‏شنوند، چه واکنشی باید نشان دهند؟

به کودکتان آموزش دهید مقابله به مثل نکند و اگر توهین شد توهین نکند و اگر کتک خورد، کتک نزند بلکه فقط محیط را ترک کند یا با اخم و گفتن اینکه مایل نیست درگیر شود، رویش را از طرف مقابل برگرداند. به او  بگویید در غیر این صورت، او نیز همان رفتار بد را انجام داده است و رفتار خوب با بحث و گفتگو انجام می‌‌‏شود نه با کتک و ابراز خشونت و تحقیر.

دکتر مهناز خسروی؛ روانشناس تربیتی و مشاور کودک و نوجوان