ﺍﺑﻮﺭﯾﺤﺎﻥﻣﺤﻤﺪﺑﻦﺍﺣﻤﺪﺑﯿﺮﻭﻧﯽ(۴۴۰-۳۶۲ه.ق)، ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﯼ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽ، ﺩﺭ ﺭﺷﺘﻪﻫﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺩﺍﻧﺶ، ﺭﯾﺎﺿﯽ، ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎ، ﺯﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ، ﻣﺮﺩﻡﺷﻨﺎﺳﯽ، ﻓﯿﺰﯾﮏ و ﺍﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺳﺮﺁﻣﺪ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺑﻮﺩ. اون از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪﯼﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﭼﮕﺎﻟﯽ ۱۸ ﻓﻠﺰ وسیله ﺳﻨﮓ ﮔﺮﺍﻥﺑﻬﺎ، ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﻗﻄﺮ وسیله ﻣﺤﯿﻂ ﺯﻣﯿﻦ، ﺷﯿﻮﻩﺍﯼ ﻧﻮ ﺑﺮﺍﯼ ﻃﺮﺍﺣﯽ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﯼ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎﯾﯽ، ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﻓﺎﺻﻠﻪﯼ ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺩﺭ ﺑﺎﻭﺭﻫﺎ ﻭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭﻱ ﺗﻬﯿﻪﯼ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺎﺏﻫﺎﯼ ﺯﮐﺮﯾﺎﯼ ﺭﺍﺯﯼ، ﺍﺯ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﺭ ﺍﻭﺳﺖ .
ﺯﻧﺪﮔﯽﻧﺎﻣﻪ
ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﺍﺣﻤﺪﺑﯿﺮﻭﻧﯽ، ﺍﺑﻮﺭﯾﺤﺎﻥ،(۴۴۰-۳۶۲ ﻗﻤﺮﯼ)، ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﯼ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽ، ﺩﺭ ﺳﻮﻡ ﺫﯾﺤﺠﻪﯼ ۳۶۲ ﻫﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ (۱۸ﺩﯼ ﻣﺎﻩ ۳۵۱ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪﯼ) ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺙ، ﺍﺯﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﻭﻻﯾﺖ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ، ﺑﻪﺩﻧﯿﺎ ﺁﻣﺪ
ﭘﺪﺭﺵ ﺍﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺍﻧﺪﯾﺠﺎﻧﯽ، ﺍﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺱ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﺷﺎﻩ ﺩﺭ ﺭﺻﺪﺧﺎﻧﻪﯼ ﮔﺮﮔﺎﻧﺞ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﺎﺩﺭﺵ، ﻣﻬﺮﺍﻧﻪ، ﭘﯿﺸﯿﻨﻪﯼ ﻣﺎﻣﺎﯾﯽ ﺩﺍﺷﺖ. ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﭘﺪﺭﺵ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﺣﺴﻮﺩﺍﻥ ﺍﺯ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﺭﺍﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﭘﯿﺮﺍﻣﻮﻥ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﻭﺳﺘﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺑﻪ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺷﻬﺮﺕ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩﻧﺪ.
ﺑﺮخی ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪﺍﻧﺪ ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺙ،ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺘﺨت ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﺑﻮﺩ، ﺑﻪﺩﻧﯿﺎ ﺁﻣﺪ، ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﺎﻡ ﺷﻬﺮﻩ ﮔﺸﺖ
ﺍﺑﻮﺭﯾﺤﺎﻥ ﺧﺮﺩﺳﺎﻝ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻓﺮﺍﮔﯿﺮﯼ ﺩﺍﻧﺶ ﺭﺍ ﺁﻏﺎﺯ ﮐﺮﺩ.
ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺑﺎ ﺍﻣﯿﺮ ﻧﺼﺮ ﻣﻨﺼﻮﺭﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺮﺍﻕ، ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﯼ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽ وسیله ﺍﺯ ﺷﺎﻩﺯﺍﺩﮔﺎﻥ ﺁﻝ ﻋﺮﺍﻕ، ﺑﺎﻋﺚ ﺭﺍﻩﯾﺎﺑﯽ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡﺷﺎﻩ ﻭ ﻣﺪﺭﺳﻪﯼ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻣﯿﺮﻧﺼﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻨﯿﺎﻥﮔﺬﺍﺭﯼ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ.
ﺩﺭ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺎﻝ ۳۸۰ ﻗﻤﺮﯼ وسیله ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ۱۷ﺳﺎﻝ ﺩﺍﺷﺖ، ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺣﻠﻘﻪﺍﯼ ﺩﺭﺟﻪﺩﺍﺭ (ﺣﻠﻘﻪﯼ ﺷﺎﻫﯿﻪ) ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﻧﯿﻢﺭﻭﺯﯼ (ﺍﺭﺗﻔﺎﻉ ﻧﺼﻒﺍﻟﻨﻬﺎﺭﯼ)ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺙ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ.
ﭼﻬﺎﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﯽﺧﻮﺍﺳﺖ ﺭﺻﺪﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﺪ،ﺍﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺑﻮﺷﮑﺎﻧﺰ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﮐﺎﺙ ﻭ ﻏﺮﺏ ﺁﻣﻮﺩﺭﯾﺎ ﺭﺻﺪ ﮐﻨﺪ. ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮﻥ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮﺩ، ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺭﻭﺍﯼ ﮔﺮﮔﺎﻧﺞ، ﺑﻪ ﮐﺎﺙ ﺗﺎﺧﺖ وسیله ﺍﺑﻮﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﺍﺣﻤﺪ، ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺧﻮﺍﺭﺯﻣﺸﺎﻫﯿﺎﻥ اﺯ ﺁﻝﻋﺮﺍﻕ ﻭ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻥ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﺩ.
ﺑﺎ ﻓﺮﻭﭘﺎﺷﯽ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺁﻝﻋﺮﺍﻕ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ، ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﻣﺪﺗﯽ ﺭﺍ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺭﻓﺖ وسیله ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻓﺮماﻥﺭﻭﺍﯾﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻣﻮﻥ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ، ﻋﻠﯽﺑﻦﻣﺎﻣﻮﻥ، ﺑﻪ ﺳﺎﻝ ۳۸۷ ﻗﻤﺮﯼ ﺑﻪ ﮐﺎﺙ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ.
ﺍﻭ ﺩﺭ ۱۱ ﺟﻤﺎﺩﯼﺍﻻﻭﻝ/ ۷ ﺧﺮﺩﺍﺩ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﺎﻝ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺭﺍ ﺭﺻﺪ ﮐﻨﺪ. ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎ ﺍﺑﻮﺍﻟﻮﻓﺎﯼ ﺑﻮﺯﺟﺎﻧﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﻭ ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺭﺻﺪ ﮐﻨﺪ.
ﺍﺑﻮﺭﯾﺤﺎﻥ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﻩ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ، ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻃﻮﻝ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎﯾﯽ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺷﻬﺮ ﺭﺍ ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ.
ﺗﺮﺩﯾﺪﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺟﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺁﻥﺯﻣﺎﻥ ﺑﻪﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺭﺳﯿﺪﻩﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﺑﻮﺍﻟﻮﻓﺎﯼ ﺑﻮﺯﺟﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﮐﻬﻦﺳﺎﻟﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺍﻭ ﻫﻤﮑﺎﺭﯼ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺴﻄﯿﺢ ﺍﻟﺼﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﯽﺑﻦﻣﺎﻣﻮﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺭﺳﺪ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺍﺯﺳﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪﻩ ﯾﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﺧﻮﺍﺭﺯﻣﺸﺎﻩ ﺟﺪﯾﺪ، ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﻧﺒﻮﺩﻩﺍﺳﺖ، ﭼﺮﺍ ﮐﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﺭﯼ ﺳﻔﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﻭ ﺩﺭ ﺭﯼ ﺑﺎ ﺩﻭ ﺭﯾﺎﺿﯽﺩﺍﻥ ﻭ ﺍﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺱ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩﯼﺍﯾﺮﺍﻧﯽ، ﮐﻮﺷﯿﺎﺭﺑﻦﻟﺒﺎﻥ ﮔﯿﻼﻧﯽ ﻭ ﺍﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺧﺠﻨﺪﯼ ﺩﯾﺪﺍﺭ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺭﺳﺎﻟﻪﯼ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺭﺻﺪﯼ ﺳﺎﺧﺘﻪﯼ ﺧﺠﻨﺪﯼ ﻭ ﺭﺻﺪﻫﺎﯼ ﺍﻭ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩﺑﺰﺭﮒ وسیله ﺩﻗﯿﻖ ﻧﻮﺷﺖ.
ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺭﺍ ﺩﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺭﺻﺪﯼ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺰﺩ ﺍﺳﭙﻬﺒﺪ ﺍﺑﻮﻟﻌﺒﺎﺱ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ ﺑﻦ ﺭﺳﺘﻢ ﺑﻦ ﺷﺮﻭﯾﻦ ﺭﻓﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻬﻢ “ﻣﻘﺎﻟﯿﺪﻋﻠﻢﺍﻟﻬﯿﺌﻪ” ﺭﺍ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﺁﻥ ﻓﺮﻣﺎﻥﺭﻭﺍ ﻧﻮﺷﺖ.
ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭ ﺳﺎﻝﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺳﺪﻩﯼ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻫﺠﺮﯼ ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺎﻥ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺳﺎﻝ ۳۹۱ ﻗﻤﺮﯼ ﮐﺘﺎﺏ ﺁﺛﺎﺭﺍﻟﺒﺎﻗﯿﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺷﻤﺲﺍﻟﻤﻌﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻮﺱﺑﻦﻭﺷﻤﮕﯿﺮ ﻧﻮﺷﺖ .
ﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺍﺯ ﺁﻥ ۷ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺑﺎ ﺍﺑﻦﺳﯿﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭﯼ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺁﻏﺎﺯ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ.
ﺍﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ۳۹۳ ه.ق ﺧﻮﺭﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺮﮔﺎﻥ ﺭﺻﺪ ﮐﺮﺩ. ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﻃﻮﻝ ﯾﮏ دﺭﺟﻪ ﺍﺯ ﮐﻤﺎﻥ ﻧﺼﻒﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺳﺪﻩ ﭘﯿﺶ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻣﺎﻣﻮﻥﺑﻦ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ،ﺑﺎﺩﻗﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺩﺭ ﭘﯿﺮﺍﻣﻮﻥ ﮔﺮﮔﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﯿﺮﯼ ﮐﻨﺪ.
ﺍﻣﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻥ ﺍﻭ، ﻗﺎﺑﻮﺱ ﺑﻦ ﻭﺷﻤﮕﯿﺮ، ﺑﻪﺩﻟﯿﻞ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺍﯼ ﻋﻼﻗﻪﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﭼﻨﯿﻦﮐﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﻧﺘﻮﺍﻧﺴﺖ ﮐﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﻫﺪ.
ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭ ۳۹۹ ﯾﺎ ۴۰۰ ﻗﻤﺮﯼ ﺑﺎﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ و ﻣﺪﺗﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﺍﺑﻮﺍﻟﻌﺒﺎﺱ ﻣﺄﻣﻮﻥ ﺑﻦ ﻣﺎﻣﻮﻥ ﺑﺰﯾﺴﺖ. او ﺑﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡﺷﺎﻩ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺭﺻﺪﻫﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡﺩﻫﺪ ﻭ ﺣﻠﻘﻪﯼ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪﯼ ﻧﺼﻒﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﺳﻮﺍﺭ ﻣﯽﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﮐﺎﺭ ﺭﺻﺪ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ ﺑﻮﺩ.
ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﻢﮐﺮﻩﺍﯼ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮﯼ ﺩﺭ ﺣﻞ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﺴﺎﻟﻪﻫﺎﯼ ﻣﺴﺎﺣﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ.
ﺍﻣﺎ ﻣﺎﻣﻮﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۴۰۷ ﻗﻤﺮﯼ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎﻧﺶ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻏﺰﻧﻮﯼ ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺎﻧﺞ ﯾﻮﺭﺵ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ، ﺍﺯﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ، ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۴۰۸ ﻗﻤﺮﯼ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪﻏﺰﻧﻪ ﺑﺮﺩ.
ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽﻫﺎی ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﻭ ﺑﻮﺩ و ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻫﻨﺪﯼ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻧﺸﺴﺖ. ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺁﻣﻮﺧﺖ و ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻻﺯﻡ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻘﯿﻖﻣﺎﻟﻠﻬﻨﺪ ﺭﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﮐﺮﺩ.
ﺍﻭ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻬﺮﯼ میرﻓﺖ ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﻋﺮﺽ ﺟﻔﺮﺍﻓﯿﺎﯾﯽ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﺪ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺎﻝ ۴۱۶ ﻗﻤﺮﯼ ﺩﺭ ﻗﻠﻌﻪﯼ ﻧﻨﺪﻧﻪ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﺩ، از ﮐﻮﻫﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽﺑﻮﺩ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﻄﺮ ﺯﻣﯿﻦ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺖ.
ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩ ﭘﮋﻭﻫﺸﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﯼ بنام ”ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﯽ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﻗﺪﺭﺍﻻﺭﺽ ﺑﻪ ﺭﺻﺪ ﺍﻧﺤﻄﺎﻁ ﺍﻻﻓﻖ ﻋﻦ ﻗﻠﻞ ﺟﺒﺎﻝ” ﻧﻮﺷﺖ.
ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۴۱۵ ﻗﻤﺮﯼ ﻓﺮﻣﺎﻥﺭﻭﺍﯼ ﺗﺮﮎﻫﺎﯼ ﻭﻭﻟﮕﺎ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻏﺰﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ .
ﺁﻥ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﻫﺎﯼ ﻗﻄﺒﯽ ﺭﺍﺑﻄﻪﯼ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﯽ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ و بیرونی ﺍﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﺶ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩﯼ ﺁﻥ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﻫﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﮐﻨﺪ ﯾﮑﯽ اﺯ ﺁﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﭘﯿﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﻤﻮﺩﻏﺰﻧﻮﯼ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﺩﺳﺖ ﺷﻤﺎﻝ، ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﺭﻭﺯﻫﺎﯼ ﺯﯾﺎﺩﯼ ﻏﺮﻭﺏ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ.
ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ ﻭ ﺁﻥﺳﺨﻨﺎﻥ ﺭﺍ ﮐﻔﺮﺁﻣﯿﺰ ﺧﻮﺍﻧﺪ. ﺍﻣﺎ ﺍﺑﻮﺭﯾﺤﺎﻥ ﺑﻪﺍﻭ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺁﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ ﺩﺭﺳﺖ و ﻋﻠﻤﯽ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺎﺟﺮﺍ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯾﺶ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺩﺍﺩ .
ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭﺯﻣﺎﻥﻣﺤﻤﻮﺩﻏﺰﻧﻮﯼ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺭﺻﺪ ﻣﻬﻢ، ﺭﺳﺎﻟﻪﯼ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺍﻻﻭﺗﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﺎﻝ ۴۱۸ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻔﻬﯿﻢ ﻻﻭﺍﺋﻞ ﺻﻨﺎﻋﻪ ﺍﻟﺘﻨﺠﯿﻢ ﺭﺍ ﺑﻪﺳﺎﻝ ۴۲۰ﻗﻤﺮﯼ ﺑﻪﭘﺎﯾﺎﻥ ﺭﺳﺎند.
ﭘﺲﺍﺯ ﻣﺮﮒ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻭ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﻓﺮﺯﻧﺪﺵ ﻣﺴﻌﻮﺩ، ﺭﺍﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﮋﻭﻫﺶﻫﺎﯼ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﻫﻤﻮﺍﺭﺗﺮ ﺷﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﮐﺘﺎﺏ ﻗﺎﻧﻮﻥﻣﺴﻌﻮﺩﯼ ﺭﺍ ﺑﻪﻧﺎﻡ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﻏﺰﻧﻮﯼ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺍﻧﺶﻧﺎﻣﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪﻫﺎﯼ ﺍﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﺳﺖ .
ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﺑﻪﭘﺎﺱ ﮐﻮﺷﺶ ﺍﻭﺩﺭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺁﻥ ﮐﺘﺎﺏ، ﭘﺎﺩﺍﺵﺍﺯ ﺯﺭ ﻭ ﺳﯿﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻓﺮﺳﺘﺎﺩ، ﺍﻣﺎ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﻫﻤﻪﯼ ﺁﻥﺭﺍ ﺑﻪﺧﺰﺍﻧﻪ ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﺍﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻥ ﺑﯽﻧﯿﺎﺯ ﺍﺳﺖ، ﭼﺮﺍﮐﻪ ﺩﯾﺮ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺑﻪﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﻪﻗﻨﺎﻋﺖ ﮔﺬﺭﺍﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺗﺮﮎﺁﻥ ﺑﺮﺍﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎﺭﺳﺨﺖ
ﺍﺳﺖ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻮﺩﻭﺩ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﻏﺰﻧﻮﯼ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭﺑﻮﺩ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﺳﺘﻮﺭ و ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻟﺠﻤﺎﻫﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ .
ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ ﺩﺭﺳﺎﻝﻫﺎﯼ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻥﺭﻭﺍﯾﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﻮﺩﻭﺩ، ﺩﺭ ﺭﺟﺐ ۴۴۰ﻫ.ق ﺩﺭ ۷۷ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ . ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﯽ، ﻓﻘﯿﻪ ﻧﺎﻡﺩﺍﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎﯼ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺍﻭ ﺑﻮﺩ، ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ :
“ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﺩﺭ ﺳﯿﻨﻪﯼ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻓﺘﺎﺩ، ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺍﻭ ﺣﺎﺿﺮ ﺁﻣﺪﻡ و ﺩﺭ ﺁﻥﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﻣﻦﭘﺮﺳﺸﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ. ﮔﻔﺘﻢ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﭼﻪ ﺟﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺍﺳﺖ .
ﮔﻔﺖ ﺍﯼ ﻣﺮﺩ ﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﮐﺎﺭ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ، ﺍﯾﻦﻣﺴﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺍﻧﻢ و ﺑﻤﯿﺮﻡ ﯾﺎ ﻧﺎﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺯ ﺩﻧﯿﺎ ﺑﺮﻭﻡ؟ و ﻣﻦ ﺁﻥ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺑﺎﺯﮔﻔﺘﻢ ﻭ ﻓﺮﺍﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺍﺯ ﻧﺰﺩ ﻭﯼ ﺑﺎﺯﮔﺸﺘﻢ. ﻫﻨﻮﺯ ﺑﺨﺸﯽ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺭﺍ ﻧﭙﯿﻤﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ ﮐﻪ ﺷﯿﻮﻥ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻪﯼ ﺍﻭ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ”.
