اصطلاح بز بیاری مترادف “بدبیاری” و کنایه از بدشانسی و بداقبالی است که بطور غیر منتظره دامنگیر می شود و تمام رشته ها را پنبه می کند. فی المثل می گویند فلانی بز می آورد یا فلانی بز آورده که در هر دو صورت بدبیاری و بدشانسی از آن افاده می شود.
اما ریشه و علت تسمیه آن:
یکی از انواع بازی با قاپ که در بین قاپ بازان معمول است، بازی سه قاپ است که مهمترین بازی به شمار می آید و بیشتر از سایر بازیها مورد علاقه مردمی از طبقات پایین اجتماع می باشد، زیرا هم وسایل و تشریفات خاصی لازم ندارد و هم بازی مشغول کننده ای است.
به طور کلی قاپ بازان بازی سه قاپ را بهترین قمار می دانند از آن جهت که تشویش چندانی ندارد و به محض ریختن و حکم کردن قاپها، برنده و بازنده قطعی معلوم می شود و دیگر تفکر و تأملی در کار نیست.
مبالغی که در بازی سه قاپ برد و باخت می شود، نسبتاً زیاد است و معمولاً افرادی در این بازی شرکت می کنند که قاپ بازیهای دیگر را به اصطلاح کهنه کرده باشند.
بازی سه قاپ علاوه بر تهران در شهرهای کرمانشاه، همدان، بروجرد، ملایر، نهاوند، اراک، اصفهان، شیراز، قزوین، خمین، گلپایگان، آبادان، اهواز و مشهد رواج داشت؛ ولی در قمارخانه های شهرهای نامبرده بعضی از رسوم و فتواهای سه قاپ با هم فرق دارند.
در بازی سه قاپ سه شکل عمده وجود دارد که قاپ باز در یکی برنده و در دیگری بازنده است، ولی در اشکال سومی برد و باختی ندارد. اشکال برنده را نقش می گویند که در مقاله نقش آوردن راجع به این شکلها تفضیلاً بحث خواهد شد. اشکال خنثی و بی برد و باخت را بهار می گویند که فقط نوبت قاپ ریختن را به دیگری منتقل می کند و شرح آن از حوصله این مقاله خارج است. اشکال بازنده را بز می گویند که در هر یک از شکلها قاپها به اصطلاح قاپ بازان بز می نشیند، یعنی ریزنده قاپها “بز می آورد” و نتیجتاً می بازد.
بز بیاری پنج شکل دارد به این شرح:
۱-اگر یکی از قاپها اسب و دو تای دیگر بوک بنشیند آنرا بز تک بز یا یک پا بز می گویند و به نام تک بز اسبی هم مشهور است؛ که در این صورت ریزنده قاپها همان مبلغ شرط بندی را بدون کم و زیاد می بازد.
۲-چنانچه یکی از قاپها خر و دو تای دیگر جیک بنشیند چنین شکلی را هم بز یا تک بز یا یک پا بز می گویند و به نام تک بز خری هم مشهور است و مانند تک بز اسبی همان یک سر می بازد.
۳- اگر از قاپها یکی اسب و یکی خر و سومی جیک یا بوک یا امبه بنشیند، این شکل را دو بز گویند که باختش دو برابر مبلغ شرط بندی است.
۴ و ۵- هنگامی که دو تا از قاپها اسب و یکی خر یا دو تا خر و یکی اسب بنشیند، هر کدام از این دو شکل را سه بز می نامند که بزرگترین شکلهای بازنده است و باختش سه برابر مبلغ شرط بندی است. این دو شکل بازی سه قاپ و بز بیاری را سه پلشگ هم می گویند که صحیح آن “سه پلشت” است و پلشت به معنی ناپاک و آلوده آمده است.
خلاصه همان طوری که در بالا اشاره شد این پنج شکل بازی سه قاپ که برای ریزنده قاپها بازنده است به ویژه شکلهای چهارم و پنجم یعنی سه بز را اصطلاحاً “بز بیاری” می گویند که رفته رفته به صورت ضرب المثل درآمده و مجازاً در موارد مشابه بکار می رود.
منبع:farhangsara.com
برای دیدن لیست ضرب المثل ها روی عکس زیر کلیک کنید:
